Jack White ve Third Man Records

Zamanında televizyonlarda MythBusters programlarından tanıdığımız Adam Savage aslına çok yönlü bir adam. Yakından takip edenler bileceklerdir, amca, film "prop"larından, bir sürü alana kadar koleksiyonculuk konusunda delilik seviyesinde bir durumda. Kendisinin "Tested" diye bir yayını da var ve internetten takip edebiliyorsunuz. Neyse konumuz Adam Savage değil. Asıl olay Jack White...

Jack White veya tam ismiyle John Anthony Gillis, 1975 doğumlu Amerikalı müzisyen. Jack White'ın geniş kitleler tarafından tanınması 2011 yılında dağılan The White Stripes topluluğuyla olmuştur. Jack White ve Meg White tarafından kurulan White Stripes özellikle "Elephant" albümü ile kendilerine sağlam bir yer edinmişler ve albümden yayınlanan "Seven Nation Army" şarkısı ile modern rock şarkı listelerine sağlam bir giriş yapmışlardır. Topluluğun dağılmasının ardında bir dizi olaylar zinciri olsa da, dedikodulara göre Meg White'ın kasetinin (!) ortaya çıkması. Tabii Meg White'ın Jack White'ın eski eşi olduğunu da ekleyelim genel bilgi açısından. Jack White aynı zamanda The Raconteurs ve The Dead Weather topluluklarının da kurucu üyelerindendir. Bu toplulukların hepsi kendi türlerinde geniş dinleyici kitlelerine ulaşmış albümler yaptılar.

Jack White, son yıllarda "Third Man Records" diye plak firması kurmuştu. Yeni müzisyenlerin albümlerinin yanında American Epic serisi ile, Lead Belly, Blind Willie Johnson ve Mississippi John Hurt gibi blues efsanelerinin albümlerini de basıyorlar. İşin güzel tarafı Jack White bir analog meraklısı olarak "Third Man Records" tahmin edebileceğiniz üzere plak basıyor ve bunu kendi fabrikasında yapıyorlar. Yukarıdaki videoda Adam Savage amca "Third Man Records"u ziyaret ediyor...

Stereo LP Nasıl Üretilir

1956 yılında yayınlanan bu filmde dönemin yeni standartı Stereo LP'lerin nasıl üretildiğine dair bilgiler veriliyor. Günümüzde de burada anlatılandan farklı bir teknoloji kullanılmıyor. Hatta filmde göreceğiniz bir çok ekipmanın daha modern örneklerine sahip olabilme şansımız bile var. Keyifle seyredilebilecek bir film.

78 Devirlik Plaklar Nasıl Yapılır

1946 yılından bir belgesel  taş plak yani 78 devirlik plakların nasıl yapıldığına dair bir bilgiler var.  Adım adım nasıl üretim yapıldığına dair bilgiler oldukça anlaşılır şekilde aktarılmış. Ayrıca RCA plak firmasının plak üretim fabrikasına da konuk oluyoruz.

Plak Basımı Quality Record Pressings

Daha önce Hifi Haberleri bölümünde duyurduğumuz Classic Records'a ait plak üretim tesisinin Acoustic Sounds firmasına satılması haberini plak meraklıları hatırlıyorlardır. Bahsi geçen tesislerde Acoustic Sounds için ilk plağın basılması ile farklı bir dönem artık resmen başladı. Yeni şirketin ismi Quality Record Pressings oldu. Firmanın ilk basımı Cat Stevens'ın Tea For The Tillerman albümü. Yukarıda plağın üretim aşamalarından oluşan bir video var. Keyifli seyirler.

Plak Koleksiyonculuğu: RIAA Öncesi Plak Özellikleri

Plak koleksiyonculuğu yazı dizisine devam ediyorum. Bu yazım aslında tam anlamı ile bir yazı değil daha çok özel bir listeleme olacak. Bir önceki yazım Plak Standartları konusunda sizlere 1950'ler öncesindeki plak üretimindeki standartlar karmaşasından uzun uzun bahsetmiştim. Aşağıdaki listede RIAA standartları kabul edilmeden önce, Avrupa ve Amerika'da önde gelen plak şirketlerinin ürettikleri plakların standartları listeliyorum. Her üreticinin yanında farklı dönemlerde ürettikleri plakların nasıl ayrılacağına dair küçük bir not, ürettikleri plak hızları, bas kesim değeri ve tiz güçlendirme seviyesini ayrıntılı olarak bulacaksınız.

Açık konuşmak gerekirse bu listeden hiçbir şey anlamamanız gayet doğaldır. Muhtemelen ülkemizdeki bir plak meraklısı bu tarz farklı üretilmiş plaklardan yaşamı boyunca pek azına sahip olabilir. Sahip olmak bir şekilde şans meselesidir. Bu bahsi geçen plakları optimal koşullarda dinleyebilmek için pre-ampliniz üzerinde yapmanı gereken ayarları aşağıda bulabilirsiniz.  Pikap pre-amplinize baktığınızda bu ayarların hiç birisini görememe olasılığınız çok yüksek çünkü bu ayarlar sadece çok özel ve konuya odaklanmış üreticiler tarafından üretilen ürünlerde mevcuttur. Anlayacağınız aşağıdaki liste son derece gereksizdir. Ancak bir yönüyle de bir ülkede plak koleksiyonculuğundan bahsediyorsak -sahip olalım veya olmayalım-  bu özel dönemlerde üretilmiş plakların özelliklerinden bahsetmeliyiz. En azından alt yapı olarak kendi dilimizde böyle kaynakların olması gerektiğini düşünüyorum. Böyle bir konuyla kimse ilgilenmeyeceğinden oturup bu listeyi bulup, geliştirip Türkçeleştirdim. Kullanılır veya kullanılmaz ancak ben kendi üzerime düşen ve bir şekilde görev addettiğim bir konu hakkında bu şekilde bir yayın yaptığım için çok ama çok mutluyum.

Şimdi açıklamalar... Plak Standartları yazımda üst frekanslar ve alt frekanslarda yaşanan karmaşadan bahsetmiştim. Aşağıdaki listede alt frekans (bas) ayarı (dB) değerinin karşısında "FLAT" yazısını gördüğünüzde,  bu değer genelde 78 devirlik plakların okunmasında kullanılan frekans eğrisinin düzeyini işaret eder. Genelde 300db tavsiye edilir. "RIAA" ise 1935 sonrası özellikle Amerika'da üretilen 78 devirlik plaklar için önerilen alt frekans eğrisini işaret eder ki, tahmin edebileceğiniz gibi bugün kullandığımıza yakın bir ekolazyır eğrisi ile kaydedilmişlerdir. Üst frekans yükseltmesi ile alakalı olarak yine Plak Standartları yazımda dB ve Khz oranından bahsetmiştim. Aşağıdaki listede "FLAT" ibaresini gördüğünüzde genelde 1938 öncesi elektrikli gramofonlarla kullanılmaya yönelik üretilmiş plaklar için öngörülen yükseltim son derece düşüktür. "NAB" ibaresi ise genelde -16dB değerine işaret eder ve erken dönem Colombia standartını benimsemiş plak firmaları tarafından kullanılır. Tiz Ayarında RIAA ibaresini gördüğünüzde -13,7db'lik bir değerden bahsediyor olacağız.



Son olarak bazı üreticilerin yanında xxx koduna kadar gibi bir ibare göreceksiniz. Çok kısaca bunun ne olduğunu da açıklayayım. Plakların genelde A yüzlerinde merkeze yakın bir yerde bazen makine bazen de el ile işaretlenmiş bir kodlama vardır. Bir örneğini yukarıda görüyorsunuz. Bu kodlama aslında plağın bir nevi kimliğidir ve içerisinde bir çok bilgi barındırır. Belki ilerleyen dönemlerde bu konuya da el atarız. Şimdi isterseniz liste dökümünü yapalım.

Umarım faydalanan birileri olur :)

-Üretici: AFRS Transcriptions Üretim veya format: 1944 Öncesi Hız: 33 Bas Ayarı (dB) RIAA Tiz Ayarı (dB): FLAT
-Üretici: AFRS Transcriptions Üretim veya format: 12” Transcription Öncesi Hız: 33 Bas Ayarı (dB) RIAA veya 1000 Tiz Ayarı (dB): FLAT
-Üretici: Allegro Hız: 33 Bas Ayarı (dB) Lp Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici: Allied Hız: 33 Bas Ayarı (dB) RIAA Tiz Ayarı (dB): NAB
-Üretici: American Recording Society Hız: 33 Bas Ayarı (dB) RIAA Tiz Ayarı (dB): -12
-Üretici: Angel (Belirli kodlarda üretilmiş plaklar) Hız: 33 Bas Ayarı (dB) RIAA Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici: Arizona (up till 1955) Hız: 33 Bas Ayarı (dB) 400 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici: Artist Hız: 78 Bas Ayarı (dB) RIAA Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici: Atlantic Hız: 33 Bas Ayarı (dB) RIAA Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici: Audiophile Hız: 33 Bas Ayarı (dB) RIAA Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici: Audiophile Hız: 78 Bas Ayarı (dB) 400 Tiz Ayarı (dB): FLAT
-Üretici: Autograph (Marsh electrical) Hız: 78 Bas Ayarı (dB) 1000 Tiz Ayarı (dB): FLAT
-Üretici: Audio Fidelity (901-903) Hız: 33 Bas Ayarı (dB) RIAA Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici: Bach Guild (501-529) Hız: 33 Bas Ayarı (dB) Lp Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici: Balkan Hız: 78 Bas Ayarı (dB) 500 Tiz Ayarı (dB):-5
-Üretici: Banner (up to 10002) Hız: 33 Bas Ayarı (dB) Lp Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici: Bartok Hız: 33 Bas Ayarı (dB) Lp dB cinsinden) Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici: Bartok (301-307, 309, 906-920 serileri) Hız: 33 Bas Ayarı (dB) Lp dB cinsinden) 629 Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici:Berliner* Hız:71.29 Bas Ayarı (dB) 300 Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici:BBC Transcriptions (1930-1949)(<50000) Hız: All Bas Ayarı (dB)300 Tiz Ayarı (dB):FLAT Üretici:BBC -Üretici:Transcriptions (1949-1953)(>70000) Hız: All Bas Ayarı (dB)300 Tiz Ayarı (dB):BBC
-Üretici:BBC Transcriptions (“P” matrix) (1954-1956) Hız:33 400 Tiz Ayarı (dB):-10
-Üretici:BBC Transcriptions (“R”matrix)(<1961)(<105403)LP-cut Hız:33 1000 Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici:Blue Note Hız:33 400 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Boston (up to B202) Hız:33 Bas Ayarı (dB)Lp Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici:Brunswick (1925) Hız:78 Bas Ayarı (dB)300 Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici:Brunswick (1946-1954) Hız:78 629 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Brunswick ((MG4400serisine kadar) Hız:33 Bas Ayarı (dB)800 Tiz Ayarı (dB):-8
-Üretici:Caedmon Hız:33 Bas Ayarı (dB)629 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Caedmon (1001-1022 kodları arası) Hız:33 Bas Ayarı (dB)629 Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici:Canyon (to C6160) Hız:33 Bas Ayarı (dB)400 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Capitol (1954 öncesi) Hız:78 Bas Ayarı (dB)800 Tiz Ayarı (dB):-10
-Üretici:Capitol <1954 Hız:45 Bas Ayarı (dB)800 Tiz Ayarı (dB):-12 Üretici:Capitol FDS) (up to P8155) Hız:33 Bas Ayarı (dB)400 Tiz Ayarı (dB):-12 Üretici:Capitol (1953,FDS>8156) Hız:All Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):RIAA
-Üretici:Capitol-Telefunken Hız:78 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici:Capitol-Cetra (up to A-50155)(9/53)# Hız:33 Bas Ayarı (dB)400 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Cetra-Soria Hız:33 Bas Ayarı (dB)Lp Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici:Colosseum Hız:33 Bas Ayarı (dB)400 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Some Long Operas 33 Bas Ayarı (dB)1000 Tiz Ayarı (dB):-5
-Üretici:Columbia-1925 Hız:78 Bas Ayarı (dB)300 Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici:Columbia-1938 Hız:78 Bas Ayarı (dB)300 Tiz Ayarı (dB):-5
-Üretici:Columbia-1948 Hız:78 Bas Ayarı (dB)300 Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici:Columbia-1948* Hız:45 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici:Columbia-1948 (up to ML4895, XLP3200)# Hız:33 Bas Ayarı (dB)Lp Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici:Columbia-1954 (after XLP3200 matrix)# Hız:All Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):RIAA
-Üretici:Columbia with “HIFI+” sticker ** Hız:All Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):RIAA
-Üretici:Columbia(English) (1925-53) Hız:78 Bas Ayarı (dB)300 Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici:Columbia(English) 1949-1953 (XA561-XAX817-1N,2N only) Hız:33 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici:Contemporary Hız:33 Bas Ayarı (dB)400 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Concert Hall Hız:78 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):-5
-Üretici:Concert Hall 7(XTV harfleri ile başlayanlar 20383 kodları dahil)Hız:33 Bas Ayarı (dB)Lp Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici:Concert Hall 7(E0 harfleri ile başlayanlar) Hız:33 Bas Ayarı (dB)800 Tiz Ayarı (dB):-8
-Üretici:Concert Hall 7(E1KP/E2KP kodlarını içerenler) Hız:33 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Concert Hall 7(CH harfleri ile başlayanlar) Hız:33 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):-10
-Üretici:Concert Hall 7(E2RP>4095/E2KP>9607 serisi kodlar) 33 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):RIAA
-Üretici:Contemporary (3501, 2501/2/5/7, 2001/2 kodları) 33 Bas Ayarı (dB)400 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici: Contemporary (2504 kodları ) Hız:33 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):NAB
-Üretici:Contemporary (AP121 kodundan sonrakiler) Hız:33 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):RIAA
-Üretici:Cook Hız:33 RIAA Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Cook (binaural kayıtlar) Hız:33 Bas Ayarı (dB)RIAA Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici:Coral (1946-1954) Hız:78 Bas Ayarı (dB)629 Tiz Ayarı (dB):-12
-Üretici:Coral (MG4400 koduna kadar Hız:33 Bas Ayarı (dB)800 Tiz Ayarı (dB):-8
-Üretici:Cylinder records Hız: All Bas Ayarı (dB)FLAT Tiz Ayarı (dB):FLAT
-Üretici:Decca (Amerika)(1946 öncesi) Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici: Decca (1946-1954) Hız:78 Bas Ayarı (dB):629 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici: Decca (MG4400E kadar)(w/raised matrix)Hız:Bas Ayarı (dB):800 Tiz Ayarı(dB):-8
-Üretici:Decca-English Hız 78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:FFRR(1944)(DR8485-2 öncesi) Hız:78 300 Tiz Ayarı(dB):-5
-Üretici:FFRR (6/5O sonrası) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:FFRR(ARL1186-1B sonrası) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-10
-Üretici:FFRR(ARL2530-2A sonrası) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):RIAA
-Üretici:DGG (Deutsche Grammophone) Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):-10
-Üretici:DGG (Deutsche Grammophone) Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):-5
-Üretici:DGG (Deutsche Grammophone) Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Dial Hız:45/78 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Edison Hız:80 Bas Ayarı (dB):FLAT Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Electra (2-15, 18-20, 24-26 serileri) Hız:33 Bas Ayarı (dB):629 Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Electra (17, 22serileri ) Hız:33 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Electra (16, 21, 23, 24 serileri) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):RIAA
-Üretici:Electrical 78 devirler (genel) (1925-1938) Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Electrical 1932-1938 Hız:78 Bas Ayarı (dB):300/RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Electrical 1938-1946 Hız:78 Bas Ayarı (dB):300/RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT, -5
-Üretici:Electrical 1947-1954 Hız:78 Bas Ayarı (dB):300/RIAA Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Electrola Hız:78 Bas Ayarı (dB):800 Tiz Ayarı(dB):-10
-Üretici:EMI (1931-53 arası) Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:EMI (1949-53(2XEA213-392/XAX561-817 serisi) Hız:33/45 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:EMI Hız:7/17/53 33/78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):RIAA
-Üretici:EMI (EMS serisi) Hız:33 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Epic Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Esoteric (ES500, 517, EST5, 6) Hız:33 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Esoteric (E2KP to 9607) Hız: muhtelif Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Festival Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB): NAB
-Üretici:Folkways Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB): NAB
-Üretici:Fraternity Records (F-1013'e kadar) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Good Time Jazz (3, 9-19 kodlular) Hız:33 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Good Time Jazz (1, 5-8 kodlular) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-16
-Üretici:Gramophone Company Hız:78 Bas Ayarı (dB):300Tiz Ayarı(dB): FLAT
-Üretici:Handel Society Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Haydn Society (XTV20383 sonrası, HS3062, HS80 kodlular) Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Hit Of The Week Hız:78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-5
-Üretici:Home recordings Hız:33/78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-5
-Üretici:HMV(İngiltere) 1925-1953 Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:HMV(İngiltere) 1949-1953 (2XEA213-392 kodları) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:HMV(Ameriks-1951) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Improved Record (Eldridge R. Johnson) Hız:71.29 Bas Ayarı (dB):FLAT Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Kapp (100-103,1000,1001) Hız:33 Bas Ayarı (dB):800 Tiz Ayarı(dB): NAB
-Üretici:Kendall Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Keynote Hız:78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:King Hız:78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Linguaphone 78 300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:L'Oiseau-Lyre (OL50018 koduna kadar) Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):-10
-Üretici:London (1944 öncesi) Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:London FFRR (1944)(DR8485-2 kodu sonrası) Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):-5
-Üretici:London FFRR (6/1950 sonrası) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:London (ARL1186-1B kodu sonrası) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-10
-Üretici:London (ARL2530-2A kodu sonrası) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):RIAA
-Üretici:Lyricord (1953 öncesi)(E0-E3 kodlarına sahip olanlar) Hız:33 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Lyricord(XTV kodlular) Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Lyricord (kapağında 629 ibaresi bulunanlar) Hız:33 Bas Ayarı (dB):629 Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Majestic Hız:78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB): NAB
-Üretici:Marsh Laboratories Hız:78 Bas Ayarı (dB):1000 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Mercury (MG10000 series-approx fit) Hız:33 Bas Ayarı (dB):500 Tiz Ayarı(dB):-10
-Üretici:Mercury (10/54'ten itibaren, MG50026 kodu sonrası, 7000) Hız: tamamı Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Mercury MGM (E3071 kodu sonrası) Hız: Hepsi Bas Ayarı (dB):RIAA -12
-Üretici:Montilla Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Musicraft Hız:78 Bas Ayarı (dB):800 Tiz Ayarı(dB):RIAA
-Üretici:Musicraft NAB/NARTB transcriptions (kapakta belirtilir) Hız:33/78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Musicraft vertical transcriptions (kapakta belirtilir)Hız: 33/78 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:New Records Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Nocturne (LP 1-3, 5, XP 1-10) Hız:33 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Oceanic (XTV20383 koduna kadar) Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Odeon Hız:33 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):-10
-Üretici:Odeon(1953 öncesi)Hız: 78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB): FLAT
-Üretici:Okeh Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB): FLAT
-Üretici:Orthoacoustic üretimler (genel)Hız: 33/78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Overtone (XTV20383 koduna kadar) Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Oxford Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Pacific Jazz (1-13) Hız:33 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Parlophone 1925-1953 Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Parlophone 1949-1953 Hız:33 Bas Ayarı (dB):500 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Period (576 koduna kadar) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAATiz Ayarı(dB): NAB
-Üretici:Philharmonia Hız:33 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Polydor Hız:33 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):-10
-Üretici:Polydor Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):-10
-Üretici:Polymusic Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:binaural-inside band 33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Rachmaninoff Society Hız:33 Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Erken dönem Shellac (Taş Plak) Hız:71.29 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:İlerleyen Dönem Shellac (Taş Plak) Hız:76.59-78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Shellac (Taş Plak) 1925 Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Shellac (Taş Plak) 1931 Hız:33 Bas Ayarı (dB):800 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Shellac (Taş Plak) 1935 Hız:78 Bas Ayarı (dB):300/RIAA Tiz Ayarı(dB):-5
-Üretici:Shellac (Taş Plak)1938-1954 Hız:78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-8
-Üretici:Shellac (Taş Plak) 1954 Hız:78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):RIAA
-Üretici:Shellac (Taş Plak) 1930-50 (Avrupa-Türkiye dahil)) Hız:78 300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Shellac (Taş Plak) 1949 (D9 ile EOLRC3980 kodları arası) Hız:33/45 Bas Ayarı (dB):800 Tiz Ayarı(dB):-8
-Üretici:Shellac (Taş Plak) 1950-8/52 (E0LRC3981 koduna kadar) Hız:33/45 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Shellac (Taş Plak) 48/52 (E2RP4094 koduna kadar) Hız:33/45/78 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):RIAA
-Üretici:Remington (199-135'e kadar) Hız: 33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Riverside Hız:33 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Renaissance Hız:Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Stradivari Hız:Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Supraphone Hız:78 Bas Ayarı (dB):400 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Technicord Hız:78 Bas Ayarı (dB):800 Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Telefunken Hız:78 Bas Ayarı400 Tiz Ayarı(dB):-5
-Üretici:Tempo Hız:33 Bas AyarıRIAA NAB
-Üretici:Transcriptions(Dünya Savaşı Öncesi) Hız:33/78 Bas Ayarı RIAA Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Transcriptions(vertical-old) Hız:33 Bas Ayarı 300 Tiz Ayarı(dB):-5
-Üretici:Transcriptions (vertical-NAB) Hız:33 Bas Ayarı400 Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Transradio Hız:33 Bas Ayarı Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Ultraphone Hız:33/78 Bas Ayarı400 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Urania-old (XTV20383 koduna kadar) Hız:33 Bas AyarıRIAA Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Urania-old Sonraki dönem (E2KP9607 koduna kadar) Hız:33 Bas AyarıRIAA Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici:Urania-old 1954 sonları (E2KP9607 koduna kadar) Hız:33 Bas Ayarı RIAA Tiz Ayarı(dB):RIAA
-Üretici:Vanguard (411-422, 6000-6018, 7001-7011 seriler), Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici:Vox (up to XTV20386), PL8400) Hız: 33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici: War Department-Special Services – Hız: 12" 33 Bas Ayarı (dB):800 Tiz Ayarı(dB):-5
-Üretici: Westminster (EO matrix) Hız:33 Bas Ayarı (dB):800 Tiz Ayarı(dB):-8
-Üretici: Westminster(E2KP9607 koduna kadar) Hız:33 Bas Ayarı (dB):RIAA Tiz Ayarı(dB):-12
-Üretici: Westminster(XTV20383 koduna kadar)Hız:33 Bas Ayarı (dB):Lp Tiz Ayarı(dB):NAB
-Üretici: VitaphoneHız: 33 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici: Vocalion Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici: Western Electric(sonraki üretimler) Hız:33 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici: Zonophone Hız:78 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT
-Üretici:Zonophone (erken dönem) Hız:71.29 Bas Ayarı (dB):300 Tiz Ayarı(dB):FLAT

Teşekkürler
- Matriks kodlama ile alakalı bilgiler için Robert Lyons'a teşekkürler.
- Ayrıntılı listeleme ve bilgiler için Esoteric Sounds'taki dostlara çok teşekkürler.

Plak Koleksiyonculuğu: Plak Standartları

Plak Koleksiyonculuğu yazı dizime devam ediyorum. Serinin son yazısı Pikaplar Mevzuu'nda belirttiğim üzere bu yazımda pre-amp'lar konusuna girmeyi planlıyordum. Ancak yazıyı üç bölüme ayıracağım. İlk bölümde plakların doğuşundan bugüne standartlardan bahsedeceğim. İkinci bölümde ise pikap pre-ampleri konusuna değineceğim. Üçüncü bölümde ise plak standartlarını listelemeyi planlıyorum. Bu bir yazı değil de uzun bir liste olacak. Her iki bölümü teknik detaylarla zenginleştirmeye çalışacağım. Bu yazının ardından teknik konulara biraz ara verip Plak Koleksiyonculuğu konusunda ilk adımlarını atan meraklılara yönelik rehber niteliğinde birkaç yazı yayınlayacağım.

Evet şimdi konumuza dönelim. Geçen yazımda sizlere plaklardaki farklı formatlardan bahsetmiştim. Konuyu iyice açalım artık...

Başlangıç, gramofonlar...

Akustik Dönem 1877-1926
Bu dönem kayıtların seslerinin horn mekanizmaları ve mekanik kaydediciler kullanılarak yapıldığı dönemdir. Bu kayıtlarda standart bir ses seviyesinden bahsedebilmek mümkün değildir. Birbiri arkasına üretilen 2 plakta bile ses seviyesi farklı olabiliyordu. Bu dönem kullanılan ilkel ekipman ortaya standartların çıkmasını sağlamaktan son derece uzaktı. Her ne kadar ortada bugünün şartlarında bir standart olmadığından bahsetsek bile, teknik anlamda yine de belirli oranda birbirine yaklaşan frekans eğrilerinden söz etmek mümkündü.

Bu dönemden itibaren hızlarda da büyük bir çeşitlilikten bahsetmek mümkün. Plak iğnesinin modülasyon hareketinin de standartlaşmadığı bu dönemlerde plak şirketleri özellikle dikey modülasyon (yani pikap iğnesinin yukarı aşağı hareketi) ve yatay modülasyon (pikap iğnesinin platonun merkezine veya merkezi dışına yaptığı hareket) hareketlerinden bir tanesine odaklanıp plaklarını üretiyorlardı. Çok az sayıdaki firma ise plak üretiminde farklı açıları kullanmayı denediler. 45 derecelik açı sayesinde bir plak hemen her pikapta daha doğrusu o dönem için gramofonda okunabiliyordu. Tabii bu dönemlerde pikap iğnesi diye bahsettiğimiz şey çelik bir uç idi. Şaşırtıcı derece de, dönüş yönü açısından bir standart yakalanmıştı. Neredeyse tüm üreticiler saat yönünde dönüş ile çalınacak plaklar üretiyordu. Ancak başlangıç noktası konusunda farklı uygulamalar vardı. Bazı firmalar plakları merkezden başlayarak kaydediyordu. Yani bugün alıştığımız gibi iğneyi plağın dış bölgesine değil merkezine indirmeniz gerekiyordu ilk şarkıyı dinlemek için.

Bu paragrafı özetlemek gerekirse, yatay ve dikey modülasyon plak üzerindeki yivin yapısını ortaya çıkartıyordu. Ortaya çıkan yivlerin derinliği ve yapısından dolayı her plağı her pikapta dinlemek mümkün değildi. Bugünkü standartların oluşmasına daha vakit vardı.

Eski bir Dual plak değiştirici, model 1003

Elektriğin Hayatımıza Girmesi 1926-1937
Ses yükselticilerin (amplifikatör) ve elektrikli plak üretim makinelerinin hayatımıza girmesi plakların tarihini değiştirmiştir. Özellikle elektrikli master plak kesim makinelerinin ortaya çıkması ile sabit hızda üretim yapabilme imkanı doğmuştu. Bu durumda iğnenin plak üzerindeki gezintisi sırasında da sabit bir hızdan bahsetmek mümkün oldu. Bunun getirisi ise iğnenin gezintisi ile ses arasındaki doğrusal orantı ile tam spektrumlu ses frekanslarından bahsetmek mümkün hale geliyordu. Bu da özellikle bas seslerin yani düşük frekansların plak üzerine kaydedilebilmesi imkanını ortaya çıkardı. Ancak bu dönemde bu frekans aralığını plak üzerinde yansıtabilmenin bir de götürüsü vardı; plak kayıt zamanları düşmüştü.

Bu durumda plak üreten firmalar hemen bir şeyler düşünmeliydi. Çözüm bas alt frekansların 6 dB/oktav aralığından itibaren kesilmesi olarak bulundu. Dolayısıyla ortaya bir frekans aralığı çıkmıştı. Bir çok firma bu noktada kendi anlayışına göre frekans aralıkları belirliyordu. Herkesin amacı en iyi ses kalitesini sunmaktı ancak ortaya bir kaos çıktı. Plak alan bir tüketici hangi plağı hangi ses seviyesinde dinleyince en keyifli ve optimal sonucu alacaktı. Bugün pek sevmediğimiz ton kontrollerinin (1) ortaya çıkış sebebi işte budur.

1930'lardan itibaren hayatımıza plak değiştiriciler (2) girmeye başlayınca bazı büyük firmalarda kendi standartlarını oluşturma telaşı başladı. Bu dönemde radyo yayıncılığı da güçlenmeye başlamıştı. Bir anda gereksinimler değişmişti. Radyoların ön ayak olmasıyla en azından konuşmalar için 33 1/3 devirlik hız standartlaştı. Konuşma konusu mühim. Hemen bir örnek verelim diyelim ki, Amerikan başkanı ulusa sesleniş konuşması yaptı. Bu konuşma plak üzerine kaydediliyor ve radyolarda o şekilde yayınlanıyordu. Bugün anladığımız anlamda canlı yayın gibi konular o dönemlerde hayal idi. Bu dönemde yivlerin oluşturulmasında dikey modülasyon (3) standart hale geldi.

Gerçek bir plak değiştirici efsanesi. Zenith Cobra-Matic. 

78'likler veya Taş Plaklar Dönemi 1937-1947
Plak firmaları plak yüzeyinin oluşturduğu gürültüyü ortadan kaldırmanın yollarını ararken, frekansları daha fazla anlamaya başladılar. Yüksek frekanslarda 3 dB/oktav ve 6 dB/oktav aralığı en optimal sonuçları veriyordu. Bunun altı ve üzeri değerler özellikle yüksek frekanslarda size gürültü olarak geri dönüyordu. Bu aralığın ortaya çıkması alıştığımız anlamda ilk kez ses kalitesinin önem kazanması sonucunu ortaya çıkarttı. Ancak bu kez ortadaki sorun yüksek frekansların ne kadar güçlendirileceği idi. 10Khz'deki frekansların dB (desibel) olarak arttırılması bir çözüm olabilir miydi. Bazı firmalar için evet. Bu durumda herkes kendi anlayışına göre plak üretmeye başladı. Özellikle savaş öncesi (4) üretilen plaklarda tam bir kaos durumu oluştu. Amerikan plak firmaları yüksek frekansların yükseltilmesi konusuna önem verip ekolayzır eğrilerini bu anlayışa göre oluştururken, Avrupalı plak şirketleri ise bunu yapmayı reddettiler. Bu dönemde artık bas ve tiz ayarı amplifikatörlerin olmazsa olmazı haline gelmişti. Hatta dönemin gelişmiş cihazlarında Amerika ve Avrupa kaynaklı plakları dinlerken kullanmanız için özel ton kontrolleri hazır şekilde sunuluyordu.

Scully/Westrex Plak Kesim Makinesi

LP'nin Doğuşu 1947-1958
Daha yavaş dönme hızı ve plastiğin bulunması ile plaklar bir kez daha değişmeye başladı. İlk olarak hızlı şekilde plaklar bugün alıştığımız üretim malzemesi olan polivinyl klorür malzemesi ile üretilmeye başladı. Plak firmaları, pikap üreticileri ve radyolar artık farklı standartlardan bunalmışlardı. İlk kez herkes ortak bir çözüme yaklaşmıştı. Plak firmalarının kurduğu organizasyonlar ile radyo televizyon kuruluşlarının oluşturduğu organizasyonlar radyo yayıncılığında standartların oluşması için pazarlıklara başladı. Bu andan itibaren neredeyse konu hakkında söz sahibi olan herkes yeni bir şeylerden bahsediyordu.

Columbia plak şirketi hemen yeni bir ekolayzır eğrisini ortaya çıkarttı. Bugün rumble dediğimiz bir şekilde gürlemek olarak tabi edebileceğimiz sorunun düşük devir hızı ve ince plak yivleri yüzünden ortaya çıktığını ve yüksek frekansların güçlendirilmesi ile ucuz iğnelerle hem izleme açısı sorunu hemde düşük ses kalitesi alındığını bilimsel olarak ortaya koyunca bir çok plak firması bu yeni duruma göre kendi ekolayzır eğrilerini gözden geçirmeye başladı.

Ses Mühendisleri Birliği kendi çözümünü sunmak konusunda geri kalmadı. Onlara göre plak üzerindeki gürültünün asıl kaynağı plakların üretim aşamasındaydı ve buraya müdahale etmek gerekiyordu. RCA ise 45 devirlik çözümler yerine farklı devir hızlarına el attı. RCA hızını alamayıp frekans eğrilerini de yeniledi. Hatta alışılmış plak merkezi delik çapının bile sorun yarattığını söyleyerek delik çapı ile oynamaya başladı.

Tam bir standartlaşmadan bahsederken ortalık yine birbirinden farklı plaklarla doluvermişti.

Tüm dertlerin bitişi. Meşhur RIAA eğrisi :)

RIAA Yılları 1952- günümüz
Tüm bu süreçler sonunda plak üreticilerinin dışında kalan hemen herkes bu karmaşaya kazan kaldırdı. 1952 yılında RCA mühendisleri çok dikkat çekici bir çözümler paketi oluşturmayı başarmıştı. Neredeyse mükemmele yakın bir ekolayzır eğrisi ve bunun bilimsel tartışması ilk standartlaşma umutlarını filizlendirdi. Bu tartışmalar devam ederken RIAA (yani Recording Industry Association of America – Amerika Kayıt Endüstrisi Birliği ) olaya el koydu ve RCA'Nın çözümünü standart olarak kabul etti. İlerleyen 3-4 sene boyunca tartışmalar devam etti nacak büyük plak firmaları 1955 yılında bu eğri başta olmak üzere tüm standartları kabul ettiler. Bu yüzden günümüzde pikap pre-amplilerinde RIAA ibaresini görürsünüz. RIAA'daki en önemli gelişme 1974 yılında pikap pre-amplifikatörlerinde kullanılmaya başlanan ultrasonic ve infrasonic filtre sistemlerinin kabulüdür. Yoksa 1952'den (aslında 1953 demek daha doğru) itibaren plak standartlarında bir değişim olmamıştır.

Tabii bu durum Amerika için geçerli. 1960'lara kadar Avrupalı plak firmaları kendi standartlarındaki üretime devam ettiler. Rusya ve bir çok Asya ülkesinde (Japonya hariç) standartların kabulu 1975'lere değin uzar.

Özel not: Bir koleksiyoncu ve plak değiştiriciler konusunda uzman Larry Robinson'dan çok faydalandım bu yazımda. Kendisine teşekkür ederim.

(1) Hani bugün hiç sevmediğimiz bas-tiz ayarlarından bahsediyorum :)
(2) Jukebox ve/veya ev tipi standart plak değiştiriciler
(3) İğnenin aşağı yukarı hareketi
(4) İkinci Dünya Savaşı (1939-1945)

Plak Üretimi Videosu

Plak Nasıl üretilir videosu (Video İngilizcedir) Konuyla ilgili yazışmaları takip etmek için tıklayınız

Plak Üretim Aşamaları

Lathe'lerde hazırlanan master'ların çoğaltılma işlemi öncesinde geçirdiği işlemler. Fotograflar sırasıyla

-Lathe'de şekillenen lacquer gümüşle kaplanmadan önce temizleniyor.

-Lacquer gümüş ile kaplanıyor

-Master hazırlanması için son hazırlık aşaması

-Master hazırlanması için son hazırlık aşaması devam

-Yüksek hızlı bir makinada master kaplanıyor

-Master lacquer'den ayrılıyor

-Master hazır durumda...

Bu aşamadan sonra plak üretimi başlıyor...

Konuyla ilgili yazışmaları takip etmek için tıklayınız

resimler alıntı: Aadvark Mastering