Plak Koleksiyonculuğu, Pikaplar Mevzuu.

Carl Collins

Vakit buldukça “Plak Koleksiyonculuğu” konusunda yazıp çiziyorum. Sanırım ilerleyen dönemlerde kafamdaki tüm yazıları yazmış olunca güzel bir yazı dizisi ortaya çıkacak. Bu yazımda sizlere plak koleksiyoncularının sıklıkla kullandıkları pikaplar ve bu pikapların seçilmesinin sebeplerinden bahsetmeye çalışacağım.

Odyofillerin geniş plak koleksiyonu olan meraklıların fotoğraflarına (veya videolarına) baktıklarında genelde şok yaşadığını biliyorum. Biliyorum çünkü o şoku bende zamanında yaşamıştım. Daha sonra şok yerini meraka bıraktı ve yavaş yavaş konuyu derinlemesine incelemeye başladım. İlk şok muhtemelen kullanılan pikapları görünce yaşanıyor. Bugün ben dahil bir çoğumuz gayet hatırı sayılır tutarlar ödeyerek pikaplar satın almış olsak da plak sahibi olmanın pikap sahibi olmaktan daha pahalı olduğunu biliyoruz. Bugün birkaç bin veya daha fazlasını ödeyerek çok iyi bir pikap sahibi olabilirsiniz. Ancak birkaç yüz plağa sahip olmak için bu tutarların daha fazlasını ödemek gerekli. Hele söz konusu olan nadir ilk baskılar olunca tek bir plak için bile ödenen tutar astronomik olabiliyor.

Plak koleksiyoncularının bir çoğunda böylesine nadir plaklardan çok sayıda bulunurken bizim DJ pikabı diyerek küçümsediğimiz pikapları kullanıyorlar. Plaklara verdikleri paraların çok az bir bölümüyle bizim dergi sayfalarında ağzımız sulanarak baktığımız referans statüsündeki pikaplara sahip olabilirler. Ancak durum hiç öyle değil bunun sebepleri nedir?

Koleksiyoncu efsanelerinden bir tanesi; Rek-O-Kut CVS-14

Biliyorsunuz ben Technics 12xx (1) serisi DJ pikaplarını çok severim ve her zaman olumlu şeyler yazarım. Bunun en önemli sebebi, verdiğiniz paranın karşılığında aldığınız ses kalitesinin yanında bozulması neredeyse imkansız gibi gözüken ve devri son derece kararlı bir motor sahibi olursunuz. Bunun yanında bu pikaplarda kullanılan kollar son derece başarılıdır. Bugün hi-fi dünyasında çok popüler olan kollara göre hem geometri hemde sürtünme (2) gibi değerler açısından belli bir üstünlükleri olduklarını kabul etmek gerekir. Aslında bu kolların satıldığı fiyatların çok daha yukarısına satılması gerekir ancak çok sayıda üretmiş olmanın avantajı ile fiyatlar gayet makul seviyededir. Hele aldığınız ürünün kalitesine bakınca çok çok ucuz demek lazım. Bu pikapların bir diğer avantajı devirlerinin belirli bir aralıkta çok rahat şekilde ayarlanabilmesidir. Üzerine özel bir stroboskop koyarak istediğiniz devri ayarlamak gayet kolaydır. Bunun en önemli avantajı farklı devirlerde kaydedilmiş plakları olması gerektiği şekilde dinleyebilme olanağı sağlanmasıdır. 1955 yani RIAA standartları (3) öncesinde kaydedilen plakların sadece ses seviyesi değil devir konusunda da farklılıkları vardı. Bu durumda geniş bir arşivde bulunma potansiyeli yüksek bu tarz plakları dinleyebilmek için bildiğimiz standart devirlerden daha farklı çözümlere ihtiyaç vardır.

Farklı formattaki Shellac plaklar. Kendi plak rafımdan..

Sadece Technics'ler değil, özellikle Amerikalı plak koleksiyoncularının en sevdiği bir diğer marka Stanton'dır. Stanton bir çok insan için lafı dolandırmadan söyleyelim bir Technics çakması olarak DJ pikabı olarak görülür. Ancak bir çok modelinde 78 devir desteklenir. DJ'lerin 78 devirle pek işlerinin olmadığını düşünürsek bunun sebebi nedir? Tabii ki plak koleksiyoncuları. Bir çok Stanton pikap üzerinde 33, 45 ve 78 devir desteği vardır ve bu devirler belirli oranlarda değiştirilebilir. Örneğin bazı modellerde devir seçilen devrin standart devrin artı ve eksi %50'sine kadar oynanabilir. Bu durumda 16 devirden bazı plak firmalarının desteklediği 62 ila 94 devir aralığındaki seçeneklerde dinlenebilir hale gelir.Hal böyle olunca ortaya garip bir tablo çıkıyor. Genel olarak 33, 45 ve 78 devirlerden bahsederken geniş bir plak arşivinde (özellikle 1955 öncesi plakların bulunduğu) ihtiyaç duyulan devir desteği bir anda 16 (hatta 14) devirden 100 (hatta özel bazı örneklerde 140) devire kadar genişliyor. Tabii ki iş bununla sınırlı değil bir de bazı nadir plakların daha doğrusu plak baskıya hazırlanırken kullanılan master'ların ve plak kaydedicilerde kaydedilen plakların (veya master'ların) okunması mevzuu var. Bunun içinde devri tamamen geri döndürmek gerekli. Yani platoyu tam ters yöne yukarıda bahsettiğim hızlarda döndürmek gerekiyor.

Miles Davis - Kind Of Blue. Kendi plak rafımdan.

Bugün bu ihtiyaçları karşılamaya yönelik pikaplar üreten ismini cismini hi-fi dünyasında pek duyamayacağınız ancak plak koleksiyoncularının yakından tanıdığı markalar var. Hatta bazıları satış paylarını arttırabilmek için odyofil pazara yönelik ürünlerde üretiyor. Ancak bu ürünlerde bile tersine devirden, yukarıda bahsettiğim egzotik hızlara kadar koleksiyoncuların ihtiyaçları unutulmuyor. Hemen bir parantez açayım; bu alanda üretim yapan en bilindik odyofil marka Simon Yorke. Özel plakların okunması için özel bir kol bile geliştiren Yorke ile görüşen ve onunla aynı ülkede yaşayan çok sevdiğim bir arkadaşım üzerinde bıraktığı izlenim, eğer imkanı olsa odyofillere pikap satmayacağı şeklinde. Bunun haricinde bilindik bazı markalarda 78'lik devirde bile çok ayrıntılı devir ayarı yapılmasının sebebi bu pikapları üretenlerinde ciddi şekilde plak meraklısı olmaları. (4)

Tabii bir de bir çok plağın kazaran farklı devirlerde basıldığı gerçeği var. En bilinen örnek Miles Davis'in Kind Of Blue albümüdür. Kind of Blue ilk yayınladığında ikinci yüzde bulunan "All Blues" ve "Flamenco Sketches" şarkılarında devir kayması yaşanmıştır. Yayınlandığı 1959 yılından 1992 yılına kadar plak üzerindeki tartışmalar bitmemiş ve en sonunda 1992'deki re-master'dan sonra olması gereken devirde yayınlanmıştır. Kind Of Blue çok bilindik bir plak ancak bunun gibi yüzlerce hatalı baskı var. Bunları koleksiyonculara yönelik yayın yapan rehberler ve forumlarda takip edebilirsiniz. Bir çok plak koleksiyoncusunun plaklarındaki etiketlerde optimal devrin yazmasının sebebi budur.

Devir konusunda sanırım verdiğim bilgiler şimdilik yeterli gelir umarım. Şimdi yeniden pikaplara geri dönelim. Yazının ilk başlarında kolların teknik değerlerinin çok başarılı olduğundan bahsetmiştim. Bunun yanında çıkartılabilir headshell (5) konusu çok mühim. Çünkü nasıl 78'lik Shellac plakları özel mono iğneler kullanarak dinliyorsak bir çok koleksiyoncu farklı plakları farklı iğnelerle dinler. Bunun sebeplerinden bir kısmı ses kalitesi gibi şehir efsaneleri iken, bir kısmı ise izleme açısı, iğnenin şekli ve yapısı gibi teknik sebeplerdir. Bu pikap kafalarını ve tercih edilme sebeplerini yazmayacağım. Bunun tek sebebi ülkemizde rahatlıkla bulunduğunu fark ettiğim bu kafaların fiyatlarının artmasını önlemektir. Bu kafaları satın aldıktan sonra yazarım. Bunu bencilce bir davranış olarak nitelendirebilirsiniz. Ancak Denon DL-103'ten ülkemizde kimse bahsetmez iken nasıl satın aldığımı, bu kafadan bahsettikçe ülkemizde nasıl popüler olduğunu biliyorum. Bu süreç illa ki yaşanacaktı zaten bilen biliyordu belki ama süreci hızlandıran kişinin ben olduğumu söylememde sakınca yok. Bu konuyla ilgili hikayeyi bir ara yazarım.

Çaykovski'nin 6. Nolu Senfonisi 78 devir olarak ancak büyük bir kutunun içerisine sığabiliyor. Kendi plak rafımdan

Neyse... Bir çok koleksiyoncu pikap kafalarında küçük etiketlerle işaretleyerek bir sistem geliştirmiştir. Plakların üzerinde de bu işaretler bulunur. Bu plakları dinlerken o pikap için uygun kafa seçilir. Ancak kafa değiştirme işi son derece meşakkatlidir. Bu yüzden çıkarılabilir headshell kullanan kollar koleksiyoncular için vazgeçilmezdir. Kullanacakları kafayı takmak için bir vidayı sökmek yeterlidir. Ayrıca basit ve sabit yapılı “L” şekilli protractor'lar (6) ile açıları ayarlamak çocuk oyuncağıdır.

Bu arada bugün neden hala 12” kolların üretildiği veya eski örneklerinin hala yüksek tutarlara satılmasının tek sebebinin odyofiller olmadığını da söyleyelim. Plak koleksiyonu yapan dostlarımızın denk gelecekleri boyutlar çok dikkat çekicidir. Bizler genelde 305 mm (12 inç yani 33 1/3 devir) ve 175mm (7 inç 45 devir) ve nadiren 250mm (10 inç) plaklarla denk geliriz. Ancak çok farklı çaplarda söz konusudur, 51mm (2 inç) 210mm ( 8 ½ inç) 350 mm (14 inç) ve 500mm (20 inç) gibi.. Örneğin 350mm, 500mm ve hatta daha büyük çapa sahip olan plakları klasik 9” kollarla dinleyebilmek mümkün olmadığında eski 10”, 12” hatta tanjansiyel yapılı kollara hala talep vardır.

Bir sonraki yazımda pre-ampliler ve pikap katları gibi yardımcı ekipmanlardan bahsedeceğim. Bu arada ufak bir rica, bu yazı dizisinden bazı alıntıların basılı yayınlarda kullanıldığını görüyorum. Cümleleri değiştirmekle yazıları kendiniz yazmış gibi olmazsınız. En azından verilen emeğin hakkı olarak şu şiteden şu yazardan alıntılar kullandım diye bir not düşünüz. Bir iki satır yazmak pek zor olmaz herhalde...

(1) Bu güzelim pikapları ne yazık ki üretimden kaldırdılar.

(2) Friksiyon veya friction
(3) Bu konuyu ilerleyen yazılarımda çok çok ayrıntılı şekilde ele alacağım
(4) Örneğin Verdier'ın pikaplarında 33, 45 ve 78 desteği bulunurken motordaki seçenekleri kullanarak devri çok ayrıntılı şekilde ayarlayabilmek mümkün ve bu özellikle eklenen bir fonksiyon. Bu tarz ürünlere odyofil pazarında nadiren rastlayabilmek mümkün ama üretimin altında yatan mantığı anlayabilmek için dikkatli gözlerle incelemek gerekiyor. Bu pikabı çok sevdiğimi okuyucular bilirler. Sevme sebeplerimden bir tanesi işte bu madde...
(5) Türkçeleştiremediğim terimlerden birisi. Aklınıza mantıklı bir şey gelirse bana da haber verin!
(6) Technics 12xx, Stanton STxx serisi pikapları satın alanlar bu “L” şekilli parçayı hatırlayacaklardır.

İlgi Çekici Bir Konsept; LimangoTECH

Son yıllarda ülkemizde de yaygınlaşan "kişiye özel" (private shopping) yaklaşımında değişik açılımlar yapılmaya devam ediyor. Sizlere geçtiğimiz aylarda konuyla ilgili ilk bilgileri bu linkte vermiştim. Limango bu kez farklı bir açılım yaparak teknoloji ürünlerine odaklı limangoTECH‘i duyurdu. Bu yeni oluşum içerisinde televizyon, cep telefonu, fotoğraf makinesi, kamera, ev eğlence sistemleri gibi teknoloji ürünlerine odaklanılacak. Görebildiğim kadarı ile önemli markaların tam anlamı ile hifi olmasa da, lifestyle ürünleri de konsept içerisinde yer alacak. Aslında bu bir yönüyle iyi bir yönüyle de olumsuz olabilecek bir gelişme. Olumsuzluk aslında hi-fi sektörünü uzun vadede etkileyecek olması. Sonuçta her yerde boy boy müzik setleri ve iPod gibi cihazlar için üretilmiş dock sistemleri gören özellikle genç tüketicilerin bu pazara yönelmesi, daha klasik müzik sistemlerine ilgiyi azaltabilir.Bir pazarın işlemeye devam edebilmesi için yeni jenerasyonların bu pazara ilgi duymasını gerektiriyor.

Bu durum bence yeni konsept arayışları gerektirecek bir açılım. Dikkatle takip etmek gerekli.

Deneysel - Bir Konser Yorumu Üzerine Formatsal Çeşitlemeler

Geçenlerde Stereo Mecmuası'nın 2 sayısının Belgeler.com isminde bir web sitesinde yer aldığı yönünde bir bilgi alınca, bu sayıların kaldırılması için ilgili siteye başvurdum. İçerik kaldırma ile ilgili prosedürde kafama yatmayan şeyler olduğunu görünce hemen bir mesaj yazdım. İlgililerle yazışmalar sonucunda sitenin ileriye yönelik gelişme potansiyelinin yanında ince elenip sık dokunarak hareket edildiği izlenimini edindim. Bundan seneler önce Issuu ile de aynı şekilde tanışmıştım. E-dergilerimizi Issuu üzerinden 593.587 kişi görüntüledi ve 7.959.007 sayfa görüntülendi. Belgeler.com, Issuu ile benzerlikler taşıyor ancak daha ilginç özellikler eklenebilir ve gelişebilir görünüyor. Hemen bir yazımı PDF formatına getirip siteye yükledim. Yukarıda kendi sitemize ekleyebileceğimiz bir format var. Geçenlerde yazıdğım "Müthiş Bir Konser, Bik Bent Braam" yazısını formatlayıp Belgeler.com'a yüklediğim formatı yukarıda deneyebilirsiniz. Olumlu olumsuz görüşlerinizi bildirirseniz çok sevinirim. Alternatif olarak bu siteyi de yayınlarımızı size ulaştırmak için kullanmamız mümkün gibi görünüyor ilk bakışta.

Müthiş Bir Konser, Bik Bent Braam

14 Mart Pazartesi günü 18. İzmir Avrupa Caz Festivali Programına dahil olan Bik Bent Braam konserine seyretmek üzere Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezinin yolunu tuttum. Bu kez Seçil konsere gelemedi çünkü beli tutulmuştu. Cumartesi günü ağır bir şeyler taşıyınca belini incitmiş. Eh yapacak bir şey olmayınca bende tek başıma yola düştüm. Bu benim festival kapsamında gideceğim son konserdi.

Piyanist Michiel Braam Hollandalı bir müzisyen. 1964 doğumlu olan müzisyen Arnhem kentinde ArtEZ School of Music'te okumuş hatta şu an aynı okulun caz bölümünün başkanlığını da yürütüyor. Braam'ın birbirinden konsept olarak çok farklı olmayan iki ana topluluğu var. Birincisi festival kapsamında dinlediğimiz "Bik Bent Braam" diğeri ise "Bentje Braam" Ayrıca 1987 yılında Hollanda Yayın Kurumu (NOS) için beste yapmak için görev alınca bir de trio formatlı topluluk kurmuş. Bu minik topluluğun ismi ise "Trio BraamDeJoodeVatcher". Üçlünün ismi tahmin edebileceğiniz gibi müzisyenlerin isimlerinden geliyor "Wilbert de Joode" "Michael Vatcher" ve "Michiel Braam" Tabii ki hikaye devam ediyor. Pieter Douma ve Dirk-Peter Kölsch ile birlikte müzik yaptıkları "Wurli Trio" isminde bir diğer üçlüsü de var. Liste daha tamamlanmadı! Frans Vermeerssen ile beraber kurdukları "All Ears" bir de altılısı var. Tüm bunları yazmamın sebebi, konser öncesi ve sonrası gayet makul bir fiyat olan 20TL'ye satılan albüm sayısının çokluğu. Görebileceğiniz gibi son derece üretken ve bol albümlü bir müzisyen Michiel Braam.

Bik Bent Braam topluluğu dünya çağında emprovize müzik yapan büyük orkestralardan bir tanesi. Braam bu tarz müziğin son derece içerisinde olan bir kişi ve size yukarıda bahsettiğim "BraamDeJoodeVatcher" üçlüsünde de formül aynı. Hatta aslında tamamen emprovizasyona dayalı acayip bir dilde (uydurma Nothingyettish dili) librettolarla süslenen operavari garip besteleri de varmış. Tüm bunları yazdım ama konser sırasında arkadaşlarım bayağı albüm aldılar. Onları ilerleyen günlerde dinledikçe bu notları geliştirmeye devam ederim. Hakan sen neden albüm almadın derseniz, acele ile evden çıkarken para almayı unutmuşum. Kafama...

Gelelim konser yorumlarına. İlk önce 13 kişilik topluluğu bir yazmakla başlayayım. Topluluğu piyanoyu da çalan Michiel Braam idare ediyordu diyeceğim de aslında ortalıkta pek idare edilecek bir durum yoktu. Çünkü sololara veya şarkının ilerlemesine anlayabildiğim kadarı ile son soloyu atan müzisyen karar veriyor. Sahnede her dakika bir devinim var. El kol işaretleri ile anlaşarak şarkıları geliştiriyorlar. Müzisyen listesi şu şekilde; Jorg Brinkmann, çello. Michael Vatcher, bateri. Frank Gratkowski, alto saksafon, klarnet, basklarnet. Jan Willem van der Ham, alto saksafon, bason. Bart van der Putten, altosax, klarnet. Frans Vermeessen, tenor saksafon, bariton-saksafon. Peter van Bergen, tenor saksafon, klarnet, basklarnet. Peter Haex, euphonium-tuba. Carl Ludwig Hübsch, tuba. Eric Boeren, kornet. Angelo Verplogen, trompet. Wolter Wierbos, trombon.

Konser öncesinde bu konserde ilk şarkıdan sonra salonun boşalma olasılığını çok yüksek olduğunu düşünüyordum. Louis Sclavis konserinde neredeyse 25 kişi konseri terk etti. Bu konserde ise daha ilk dakika kopacak gürültü ile büyük bir terkediş başlar derken bırakın terketmeyi insanlar coştukça coştu. Sadece çocuklu bir kaç çift ayrılmak zorunda kaldı ki, küçük çocukların ağlayıp zırlamadan o ana kadar konseri takip edebilmeleri bile bence büyük bir olay. Hatta ön sırada bir ilkokul öğrencisi bir kız çocuğu vardı ve ilk başlarda özellikle sololarda kulağını kapatırken sonra alıştı ve konserin sonuna kadar dinledi veya izledi. Bunu neden yazdığımı birazdan anlayacaksınız. O yaştaki bir çocuğu bu konsere bilinçli olarak getirdiyse annesinin ellerinden öperim. Helal olsun. Bende aynısını yapardım vallahi.

Konseri dinlemek veya izlemek diye bir cümle yazdım biraz önce. Bu tarz müziğe alışkın benim gibi dinleyiciler için tam anlamıyla bir müzik ziyafetiydi. Zaman zaman klasik caz esintileri taşıyan bölümler, bol bol solo, 2'li 3'lü hatta 13'lü atışmaların yanında caz tarihine atıflar ile ortaya müthiş bir performans çıktı. Konseri izlemek ise başlı başına bir keyif. Sanırım dinleyicinin büyük bir çoğunluğuna bu durum ilginç geldi. Bir kere sahnede bir saniye bile boşluk olmuyor her dakika bir aksiyon var. El kol hareketleri (şarkının devamı veya bir sonraki soloyu kimin atacağını işaret etmek için) hiç durmadan yaşanan enstrüman değişim trafiği (hemen her müzisyen birden fazla enstrüman çalabiliyor) hemen her müzisyenin enstrümanından ilginç ses çıkartabilmek için kullandığı ıvır zıvırlar (kasket, kadeh, sepet vs) zaman zaman espirili sololar ve garip sesler (saksafondan öpücükler atılması vs) bir de tüm bunlar yetmiyormuş gibi soloya çıkan müzisyen (veya müzisyenlerin) sahne içerisinde dolaşması ile ortaya ciddi bir şov çıkartıyor. Bu tarz müziği sevsin veya sevmesin herkesi sahneye kilitlemeyi ve odaklamayı başardı Hollanda'lı müzisyenler. Bu konser için benim yorumum Sun Ra o an orada bulunsa müzisyenleri hiç yadırgamaz ve sanki onlarca yıldır beraber çalıyorlarmış gibi müzik yaparlar olurdu.

Tüm bu müzik ve şov, bazı şeyleri gözden kaçırmamıza sebep olmamalı. Müzisyenler tek tek baktığınızda müthiş bir performansa sahip. Üflemeliler, piyano ve özellikle de davul tınıları müthişti. Birlikte ortaya çıkan performans ise müthişti. Konser sonrasında çok bir büyük alkış tufanı koptu ve müzisyenler bis yaptı. Urszula Dudziak Super Band konserinin tam aksine Louis Sclavis konserinde olduğu gibi ellerimiz çatlayana alkış tuttuk. Kesinlikle hak ettiler.

Bu konser ile ilgili tek eleştirim keşke büyük salonda yapılsaydı  önermesi olacaktır Tabii salon dolar mıydı bilemiyorum. Ancak bu kadar çok enstrümanı küçük salon yerine büyük salonun akustiğinde dinlemek son derece büyük bir keyif olurdu. Bu konser sonrasında IKSEV'e övgümü yine yapayım çünkü bu festival ile alakalı topluluk seçimleri son derece başarılıydı bence.

Bir sonraki yazımda genel olarak festival, IKSEV ve dinleyiciler ile alakalı düşüncelerimi sizlerle paylaşmaya çalışacağım.

not: konser boyunca fotoğraf çekilmemesi uyarılarına uyduğum için ilk fotoğrafı Aksanat web sitesinden ikincisini ise IKSEV sitesinden aldım. IKSEV sitesinden alınan fotoğraf Sn Oğul Ekşi tarafından çekilmiştir.

Loft ve Güzel Bir Sistem

Litvanya'dan çok güzel bir ev ve sistem. Aslında sistemden ziyade ev çok hoş. Son yıllarda ülkemizde de moda olan Loft tarzı bir ev. Sistemin elektronikleri Arcam, ilginç yapılı hoparlörler ise Eclipse markasından seçilmiş. Pileksi sallanan koltuk harika.